Lagwadloup, on tè pou divini an-nou

Lagwadloup sé on tè kriyan pou on bèl divini davwa i ni on chay èspès é jénétik diféran, onlo posibilité natirèl pa krèy, kisé pou solèy, van, maré oswa byomas. Pou pwotéjé patrimwàn natirèl an-nou, nou oblijé  konté asi on dévlopman bòsko. Poudivré, sé lidé pou on dèmen pli méyè. Men a pa tout, bannzil an-nou ka touvé-y osi sé on gran tè pou dòt lidé nèf parapòt a sa chakmoun pé envanté é kréyé. Kifèwvwè, sé on santral a wouchach é dévlopman, ola ni débouya ka pòté mannèv adan tout domèn kontèl Tèknoloji a enfòmasyon é kominikasyon (TIC), pwodiksyon agrikòl oben énèwji.

 

Ѐspès ka viv kotésit é diféran jénétik a-yo (Byodivèwsité)

O nivo nasyonal, Lagwadloup adan sé 25 zòn pli rich la pou tout byodivèwsité. I ni on patimwàn natirèl ou pa ka touvé toupatou, ola ou pé pòté onlo mannèv, tousa pou di, tini on bèl divini an Gwadloup.

Plaj a sab blan o nwè, granfon, mang, gran pyébwa, sodo é rivyè... Réjyon an-nou ni on palèt sit natirèl sitèlman kriyan kisé pou latè kisé pou lanmè é ni sa an kantité toubòlman.

An Gwadloup ni osi :

  • dé résèv natirèl : « Grand-Cul-de-Sac-Marin » é lilèt a Titè (Dézirad) ;
  • « Parc Naturel de la Guadeloupe »  ki asi 40 000 èkta. Sé « l'Office National des Forêts » anménajé-y an 1970.

Tout sé péyizaj-lasa é sé sit-lasa sé pli gwo atou ba téritwa-la. Fò nou pwotéjé-yo, mété-yo an valè é itilizé-yo kon yo dwètèt. É sa, sé pou Lagwadloup trapé plis konsidérasyon lanné apré lanné pou :

  • menné moun kon tilili asi tè Gwadloup
  • gadévwè pou mélyoré lavi, é menm wouvè lawonn pou dévlopman ékonomik la.

Lagwadloup ni on byodivèwsité toutmoun oliwon latè konnèt davwa i an mitan Lakaryib èvè on klima tropikal. Sé tout richès a patrimwàn natirèl a-y ka ba-y atou potalan pou menné moun vini.

Laréjyon Gwadloup, la ka véyé pou pwotèksyon a byodivèwsité kriyan lasa. Pousa, i ka fè tousa i pé pou réponn prézan adan ripaj a laliwonnaj-la san pòté lilèt-la préjidis. Kolèktivité Réjyonal la vlé fè ansòt Lagwadloup vin on tè a lidé ka boujonné, prensipalman pou-y rété on modèl ka kenbé byodivèwsité-la doubout.

Eoliennes de Saint François

Èvè 60 000 èkta èspas natirèl é byodivèwsité olendeng a-y, Lagwadloup sé on mòso lò é i potalan. Sé  on gwo chans ékonomik, sosyal é kiltirèl ba-y.

Men, fò pwotéjé-y prensipalman parapòt a konstriksyonman ka lévé toupatou  kon tilili, salisman é dégradasyon a litoral-la. Kivlédi, ké fo mèt dévlopman é laliwondaj alabalans.

Laréjyon Gwadloup ka soutyenn anménajman a sit natirèl a-y é ka pwotéjé yo.  Kifèvwè, i ka bay on pal pou péyé tout sé diféran pwogram-la ka pwotéjé sé èspès-la ki danjé la atoupannan i ka mandé moun pengad a sa yo ka fè.

Kolèktivité Réjyonal la ni pou réponn pou sé kat kèsyon potalan la ka rantré adan larèl a « Schéma d'Aménagement Régional (SAR) » :

  • modèl dévlopman ka pwan laliwonnaj-la plis an konsidérasyon
  • tousa i fo pou byodivèwsité-la sianka ni pwoblèm asi on sit
  • konnèt é woukonnèt byodivèwsité-la ka ègzisté
  • transbòdaj a pwotèksyon-la adan larèl a « Plans Locaux d'Urbanisme (PLU) ».

Aksyon a Kolèktivité Réjyonal la ka rantré adan larèl a « Stratégie Nationale pour la Biodiversité (SNB) 2011-2020 » osi.

An novanm 2013, Laréjyon Gwadloup mèt « Schéma Régional du Patrimoine Naturel et de la Biodiversité (SRPNB) ». Sé on zouti fèt pou rédé adan tout désizyon yo ka pwan. Anfendéfen, i ké ni pou pèwmèt touvé sé gran dirèksyon la pou véyé é mèt patrimwàn natirèl la é byodivèwsité-la an valè.

Énèwji pou sèvi é wousèvi

Lagwadloup ni on chay chans adan énèwji pou sèvi é wousèvi kontèl (ta solèy, ta van, ta anba tè, é ta dlo). Konsayéla, ké fo i pwan fòs si-yo pou ba kouran-la bon balan. Dayèpouyonn, an dis lanné pwodiksyon-la pwan dis pwen.

Dévlopman a tout sé énèwji natirèl lasa ké fwitayé pou bay dòt nouvo travay é kréyé dòt pòs. Gidonné Lagwadloup an dirèksyon a dévlopman bòsko sé méyè mwayen pou i rété an larèl a tè a divini pou jénérasyon ka vin dèmen.

Dévlopman bòsko

Lagwadloup sé on titrézò karibéyen ola lafòn (tout kalité zanimo) é laflò (tout sòt plant) sitèlman kriyan, èvè déotwa èspès natirèl èsèpsyonèl. Dabòpouyonn, sé on atou sèryé, rapòt a bèlté a-y. Nou andwa pwotéjé-y é mèt tousa i ni valè, pou lésé an éritaj on tè i ni lasanté pou sé jénérasyon-la ka vin dèyè la. Anplisdisa, bannzil-la ka fasadé èvè bon enpé ripaj a laliwondaj la. Tousa ka lyanné èvè tanpérati-la ka monté la é dévlopman a bannzil an-nou. Pou paré tout sé pwoblèm-lasa é pou on méyè divini, Laréjyon Gwadloup ka pòté mannèv touléjou. I ka apiyé-y asi on politik a moun solid ki vlé é ki dakò èvè larèl a on dévlopman bòsko.

Pou gadé richès é patrimwàn natirèl a bannzil an-nou, nou ni onsèl chwa : dévlopman bòsko oblijé.

Lagwadloup douvan on krèy défi :

  • jèsyon é trètman a zòdi
  • itilizasyon a énèwji ka ògmanté jou an jou é dévlopman a énèwji ka sèvi é wousèvi (van, solèy, anba tè, byomas, kouwan èvè fòs a dlo)
  • dévlopman a traspò komen ki si latè ki an lanmè
  • jèsyon a dlo nou bizwen
  • konbat kont tout sòt salisman
  • pwotèksyon a sit natirèl é ta byodivèwsité

Laréjyon Gwadloup ka fè tousa i pé pou mété dévlopman bòsko douvan é mété dévlopman-lasa alabalans adan téritwa-la. Anmenmditan, i ka réponn prézan douvan sa lapopilasyon bizwen pou viv é douvan ripaj a laliwondaj-la jòdijou.

Laréjyon Gwadloup ni sitèlman konsidérasyon pou dévlopman bòsko adan bannzil-la kifèwvwè Kolèktivité Réjyonal la ka mannévré pou :

  • gidonnaj « Schéma d'Aménagement Régional (SAR) » a-y é « Schéma Régional de Développement Economique (SRDE) » a-y désidé.
  • « Plan Régional d'Elimination des Déchets Dangereux (PREGEDD) » a-y
  • « Schéma directeur d'aménagement et de gestion des eaux (SDAGE) » a-y
  • « Schéma Régional Eolien (SRE) » a-y
  • « Schéma régional du climat, de l'air et de l'énergie (SRCAE) » a-y
  • « Schéma de Mise en Valeur de la Mer (SMVM) » a-y.

Lè 9 désanm 2013 Laréjyon Gwadloup mèt si pyé on « l’Observatoire Régional de l’Energie et du Climat (OREC) ». I fè sa èvè « l’ADEME », « la DEAL », « Météo France », é « EDF Archipel Guadeloupe ».

Sé OREC ka ba sé kolèktivité-la, sé antoupriz-la é sé sèvis a Léta la, tout chif yo bizwen é ka fè on analiz a sitiyasyon-la pou énèwji kon pou tan ba-yo. Kifè, i ka maché kòt a kòt èvè sé moun-la ka pwan sé désizyon-la pou transbòdaj énèwjétik é klimatik a Lagwadloup, pou rivé anfinaldikont a kréyasyon a lotonomi énèwjétik asi bannzil an-nou an 2050.